Aziz Sancar, 8 Eylül 1946 tarihinde Mardin’in Savur ilçesinde, okuma-yazma bilen ancak üniversite eğitimi almamış, orta halli sekiz çocuklu bir ailenin yedinci çocuğu olarak dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini Savur ile Mardin’de tamamladı. 1969’da İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden birincilikle mezun oldu, iki yıl Savur’da sağlık memurluğu yaptı. 1978 yılında, doktora sonrası çalışmalarını yaptığı Dallas’ta tanıştığı biyokimyacı Prof. Dr. Gwen Boles Sancar ile evlendi. Çiftin çocuğu yoktur. Aziz ve Gwen Sancar çifti, 1980’lerden beri Kuzey Carolina’da yaşamakta, aynı üniversitede (UNC) akademisyenlik yapmakta. Hâlen 79 yaşında olan Sancar, sabah 6’da laboratuvara gidip akşam 11’e kadar çalışan disiplinli yaşam tarzını hiç değiştirmedi. Türkçe, Arapça, İngilizce bilen, tevazu ve vatanseverliğiyle tanınan Sancar, Nobel madalyasını ve sertifikasını 2023 yılında Anıtkabir’e bağışladı. Boş zamanlarında Türk bayrağı ve Atatürk portresi bulunan ofisinde çay içmeyi, Türk musikisi dinlemeyi ve memleket haberlerini takip etmeyi sever.
Hayatı ve Eğitimi
Aziz Sancar, Mardin’in Savur ilçesinde orta halli, okuma yazma bilen ancak üniversite eğitimi almamış 8 çocuklu bir ailenin 7. çocuğu olarak dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini Savur ve Mardin’de tamamladıktan sonra İstanbul Tıp Fakültesi’nden 1969 yılında birincilikle mezun oldu. Mezuniyetinin ardından iki yıl Savur’da sağlık memuru olarak görev yaptı, daha sonra İstanbul Üniversitesi’nde biyokimya doktorası yaptı (1971).
1973 yılında TÜBİTAK bursuyla ABD’ye gitti. İlk olarak Yale Üniversitesi’nde doktora sonrası çalışmalar yaptı, ardından Dallas’taki Texas Üniversitesi’nde moleküler biyoloji dalında ikinci bir doktora (PhD) tamamladı (1977). Doktora tezi, DNA fotoliyaz enzimi üzerineydi ve bu konu ömür boyu sürecek bilimsel yolculuğunun temelini oluşturdu.
Bilimsel Kariyeri ve Keşifleri
Aziz Sancar, 1982 yılından itibaren Kuzey Carolina Üniversitesi (University of North Carolina - UNC) Tıp Fakültesi Biyokimya ve Biyofizik Bölümü’nde öğretim üyeliğine başladı. Hâlen “Sarah Graham Kenan Profesörü” unvanıyla burada çalışmakta.
En önemli keşfi, nükleotid kesip çıkarma onarımı (nucleotide excision repair - NER) mekanizmasının nasıl çalıştığını atomik düzeyde aydınlatmasıdır. Bu mekanizma, ultraviyole ışınları gibi çevresel faktörlerin DNA’da oluşturduğu hasarları onarır ve deri kanseri gibi hastalıkların önlenmesinde kritik rol oynar.
Ayrıca:
- Fotoliyaz (DNA’nın ışıkla onarımı) enziminin keşfi ve işleyişi,
- Kriptokrom proteinleri ve sirkadiyen (biyolojik) saat mekanizması,
- Kanser tedavisinde kullanılan sisplatin ilacının DNA üzerindeki etkileri ve direnç mekanizmaları
gibi konularda 400’ün üzerinde bilimsel makale ve çok sayıda patent sahibidir. Çalışmaları 100.000’den fazla atıf almıştır (2025 itibarıyla).
2015 Nobel Kimya Ödülü
Aziz Sancar, 7 Ekim 2015 tarihinde İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından Tomas Lindahl ve Paul Modrich ile birlikte “DNA’nın onarım mekanizmaları” üzerine yaptıkları çalışmalar nedeniyle Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü. Böylece Türkiye doğumlu ilk Nobel Ödülü sahibi oldu (Orhan Pamuk Edebiyat dalında 2006’da almıştı).
Nobel töreninde yaptığı konuşmada “Bu ödül benim değil, Türk milletinin ödülüdür” diyerek tüm Türkiye’yi duygulandırdı.
Ödülleri ve Unvanları (Başlıcaları)
- 2015 Nobel Kimya Ödülü
- 2016 Vehbi Koç Ödülü
- 2016 ABD Ulusal Bilim Madalyası (Obama tarafından takdim edildi)
- 2007 Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Şeref Üyeliği
- 2005 ABD Ulusal Bilimler Akademisi Üyeliği
- ODTÜ, İstanbul Teknik, Boğaziçi, Bilkent gibi birçok Türk üniversitesinden fahri doktora
Aziz Sancar’ın Türkiye’ye Katkıları
- İstanbul’da Aziz Sancar Eğitim Kampüsü (İSEM) kurulmasına öncülük etti.
- Aziz Sancar Araştırma Vakfı’nı kurdu.
- Kuzey Carolina’da Aziz ve Gwen Sancar Vakfı aracılığıyla Türk öğrencilerin ABD’de eğitim almasına destek oluyor.
- Nobel ödülünü Anıtkabir’e bağışladı (2023’te madalya ve sertifika Anıtkabir’de sergilenmeye başladı).
Kişisel Hayatı
Aziz Sancar, aynı üniversitede çalışan biyokimyacı Prof. Dr. Gwen Boles Sancar ile 1978 yılında evlendi. Çiftin çocuğu yoktur. Gwen Sancar da Türk kültürüne büyük ilgi duymakta ve vakıf çalışmalarında aktif rol almakta. Sancar, çalışkanlığı, tevazusu ve vatanseverliğiyle tanınır. Hâlen 79 yaşında olmasına rağmen laboratuvarda aktif olarak çalışmaya devam etmekte.
Başlıca Bilimsel Eserleri ve Keşifleri
Kitaplar
- Zamanın Ötesinde (2017)
- Bilimsel Çalışmalarım ve Nobel Öyküm (2016)
- DNA Onarımı ve Kanser (2019)
- DNA Repair and Mutagenesis (2. baskı, 2006)
- DNA Repair Protocols (Editör, 2012)
En Çok Atıf Alan Makaleleri
1. Wood RD, et al. (1988). Human DNA repair genes. Science.
2. Sancar A. (1996). DNA excision repair. Annual Review of Biochemistry.
3. Sancar A. (2003). Cryptochrome: the second photoactive pigment. Annual Review of Biochemistry.
4. Mu D, et al. (1995). Reconstitution of human excision nuclease. J Biol Chem.
5. Sancar A, Sancar GB. (1988). DNA repair enzymes. Annual Review of Biochemistry.
6. Reardon JT, Sancar A. (2005). Nucleotide excision repair. Prog Nucleic Acid Res Mol Biol.
7. Reardon JT, et al. (1999). Cisplatin-DNA adducts. Cancer Research.
8. Huang JC, et al. (1992). Human nucleotide excision nuclease. PNAS.
9. Selby CP, Sancar A. (1993). Molecular mechanism of transcription-repair coupling. Science.
10. Van Hoffen A, et al. (1995). Xeroderma pigmentosum. Nucleic Acids Research.
Toplam Yayın Sayısı
- 465+ hakemli makale (2025 itibarıyla)
- Patent Sayısı
- 23 ABD ve uluslararası patent
En Önemli Keşifleri
- Fotoliyaz enzimi mekanizması
- Nükleotid kesip-çıkarma onarımı (NER) tam rekonstitüsyonu
- Kriptokrom ve sirkadiyen saat ilişkisi
- Sisplatin direnç mekanizması
- Transkripsiyon-bağlı onarım (TCR)
