Sırrı Süreyya Önder, 7 Temmuz 1962 tarihinde Adıyaman'da doğdu. Türkmen kökenli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Önder’in babası, 1960'lı yıllarda Türkiye İşçi Partisi’nin Adıyaman kurucusu ve il başkanıydı. Henüz sekiz yaşındayken babasını kaybeden Önder, annesi ve dört kardeşiyle birlikte dedesinin evine taşındı. Küçük yaşta fotoğrafçı çırağı olarak çalışmaya başladı ve ailesini geçindirebilmek için farklı işlerde çalıştı. 16 yaşına geldiğinde Sıtma Savaş ve Eradikasyon Teşkilatı’nda mevsimlik işçi olarak görev aldı, ancak Milliyetçi Cephe Hükümeti döneminde işini kaybetti ve bir lastik tamir dükkânı açtı.
Eğitim Hayatı ve Cezaevi Yılları
1978 yılında Adıyaman Lisesi'nde okurken Maraş Katliamı’nı protesto ettiği için tutuklandı. Tahliye olduktan sonra Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni kazandı. 12 Eylül 1980 Darbesi döneminde Ankara’da bulunuyordu ve darbenin ardından tutuklandı. Uzun yargılama sürecinin sonunda 12 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Kaçak olduğu dönemde saklandığı yerin ihbar edilmesi sonucu yakalanarak 105 gün boyunca DAL (Derin Araştırma Laboratuvarı) olarak bilinen yerde tutuldu. Açlık grevleri ve diğer protestolar nedeniyle farklı cezaevlerinde toplam yedi yıl hapis yattı.
Sanat ve Medya Kariyeri
Önder, sanat hayatına yönetmen, senarist ve oyuncu olarak birçok projede yer alarak başladı. 2006 yapımı "Beynelmilel" filmi ile büyük ses getirdi. Hem yönetmenliğini hem de senaristliğini üstlendiği film, 12 Eylül dönemindeki baskıları mizahi bir dille anlatıyordu ve ulusal ve uluslararası birçok ödül kazandı. 2007 yılında "O... Çocukları" filminin senaryosunu yazdı. Ayrıca "Emret Komutanım" dizisinde senaristlik yaptı. Oyuncu olarak "Ejder Kapanı", "Düğün Dernek" ve "İtirazım Var" gibi filmlerde de yer aldı.
Gazeteciliğe 2010 yılında BirGün gazetesinde köşe yazıları yazarak başladı, ardından Radikal ve Özgür Gündem gazetelerinde yazılar yazdı.
Siyasi Kariyer
Sırrı Süreyya Önder, 2011 genel seçimlerinde Emek, Demokrasi ve Özgürlük Bloku’ndan İstanbul 2. bölgeden bağımsız milletvekili seçildi. 2014 yerel seçimlerinde Halkların Demokratik Partisi'nin (HDP) İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan adayı oldu ancak seçimi kazanamadı. 2015 Haziran ve Kasım seçimlerinde Ankara 1. bölgeden HDP milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde (TBMM) yer aldı.
Önder, 2013 yılında Taksim Gezi Parkı protestolarına katıldı ve polis müdahalesi sonucu biber gazı fişeği ile yaralandı. Aynı yıl, çözüm süreci kapsamında İmralı'da Abdullah Öcalan ile hükümet yetkilileri arasındaki görüşmelere aracılık eden heyetin içinde yer aldı. 2018 yılında, 2013 Nevruz kutlamalarındaki konuşması nedeniyle 43 ay hapis cezasına çarptırıldı ve 2018’in Aralık ayında cezaevine girdi. Anayasa Mahkemesi'nin ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine hükmetmesi sonucu 4 Ekim 2019’da serbest bırakıldı.
2023 Türkiye genel seçimlerinde DEM Parti’den 28. Dönem İstanbul Milletvekili olarak yeniden Meclis'e girdi. 2024 yılında görülen Kobani Davası’nda beraat etti.
Eserleri ve Ödülleri
2009 yılında "Beynelmilel" adlı kitabı yayımlandı. Sanat kariyerinde birçok ödül kazandı. 2007 yılında 18. Ankara Uluslararası Film Festivali’nde "En İyi Senaryo" ödülünü aldı. Aynı yıl Altın Koza Film Festivali’nde "En İyi Senaryo" ödülüne layık görüldü. 2009 yılında Karaçi Uluslararası Film Festivali’nde "En İyi Yönetmen" ödülünü kazandı.
Sırrı Süreyya Önder, sanat, medya ve siyaset alanlarında aktif rol almış ve Türkiye’nin yakın tarihine dair önemli bir figür olmuştur. Gerek siyasi mücadelesi gerekse sanatsal üretimleriyle toplumsal hafızada derin izler bırakmış bir isim olarak anılmaya devam etmekte.
